Phóng viên chiến trường Tây Nam Bộ - mồ hôi, nước mắt và nụ cười - Bài 2: Vững vàng dưới “mưa bom, bão đạn”

Vào tuyến lửa 

Tháp tùng đoàn phóng viên chiến trường Tây Nam Bộ trở lại căn cứ U Minh năm xưa, chúng tôi may mắn diện kiến Đại tá Bành Văn Đởm - một huyền thoại của U Minh trong kháng chiến và xây dựng đất nước. Đã bước qua tuổi 96, nhưng vừa nghe nhắn đến hai chữ U Minh, đôi mắt mờ đục màu thời gian của ông như vụt sáng: “Đó là tuyến lửa”.

Rồi ông đưa chúng tôi ngược thời gian với những bom đạn ác liệt... Xác định đây là địa bàn của nhiều cơ quan đầu não của khu Tây Nam Bộ như Khu ủy và Quân khu 9, Ban An ninh Khu 9, Tỉnh ủy Rạch Giá… nên địch không chỉ thường xuyên mở các đợt càn quét dưới nhiều hình thức như trực thăng vận, thiết xa vận, hạm đội nhỏ trên sông… mà còn 3 lần mở chiến dịch “Nhổ cỏ U Minh”. Thậm chí, mỗi khi đánh nơi đâu còn dư bom, đạn, chúng lại trút xuống rừng U Minh như để vứt hết rác trước khi về hang ổ. Tác nghiệp dưới mưa bom, lửa đạn, nhưng trang bị của phóng viên thì rất đơn sơ.

Cố nhà báo Trần Thu Đông trong hồi ký “Đất và người quê tôi” nhiều lần kể về cảm xúc trống vắng này: “Không rõ trên thế giới có phóng viên nào tác nghiệp như chúng tôi không? Là phóng viên chiến trường, chúng tôi ra trận như chiến sĩ xung kích, nhưng chiến sĩ thì có vũ khí, còn chúng tôi chỉ có cây bút và lòng quả cảm”. Vì thế mỗi lần ra trận tác nghiệp là một lần đối mặt với gian nguy, mất mát.

Khi nghe chúng tôi hỏi về số lần đối mặt với cái chết khi tác nghiệp, ông Ngô Hoàng Vân nói: “Nhiều lần lắm. Nếu đếm kỹ chắc lên đến vài chục, thậm chí cả trăm”. Thế nhưng, dường như sự khắc nghiệt của bom đạn chỉ như chiếc lò xo dồn nén cảm xúc để các bác, các chú bật lên chất lửa trong ngòi bút. Lần giở lại những trang báo thời chiến trường, chúng tôi cảm phục đến sởn da gà. Bởi ở đó không chỉ có thông tin rực lửa chiến trường mà còn chất chứa cả tấm lòng yêu từng tấc đất quê hương đến tận cùng cảm xúc.

Trang 1 tờ báo Chiến Thắng kỷ niệm ngày thành lập Đảng, ngày 3-2-1966. Ảnh tư liệu 

Viết về lần bản thân thoát chết sau khi bị đội biệt kích được trang bị vũ khí tối tân dưới sự hỗ trợ của máy bay Đầm Già bao vây vào ngày 29-4-1968 (bài “Trận chiến không cân sức”), ông Nhã đã khắc họa lại cảm xúc mà chỉ có người từng bị dồn nén đến “phút cuối đời người” mới thấu cảm được: “Khi tôi hiểu rằng mình sắp chết thì mọi thứ gắn chặt trong đời sống mà mình thân thiết nhất đều hiện lên. Tất cả như cuộn phim mà trong đó những bối cảnh, những nhân vật được chọn một cách đặc trưng và quay cũng rất nhanh…”. Nhưng ngay khi viết về cái bi, ngòi bút của phóng viên chiến trường vẫn giữ được chất tráng ca trong từng con chữ: “Tôi bước lên bờ kinh Sáu như bước sang một thế giới ngọt lịm tâm linh. Nơi đây bà con đủ mặt, mọi người chờ đón tôi với tất cả hồi hộp lo âu. Ai cũng nhìn tôi thông cảm, sờ tôi âu yếm. Từng câu nói như rót mật vào lòng… Tôi nghe các vết thương gần như dịu lại sau trận chiến ác liệt giữa vòng vây của quân thù”. 

Rực cháy ngọn lửa nghề 

“Chúng tôi xem chuyện hy sinh vì sự nghiệp cách mạng giống như kỳ trực nhật, hết lượt người này thì đến lượt người khác”, ông Trương Thanh Nhã đã giúp thế hệ trưởng thành sau chiến tranh như chúng tôi phần nào hiểu được vì sao vừa trở về từ cận kề cửa tử, các phóng viên chiến trường Tây Nam Bộ lại xung phong theo các đoàn quân ra trận. Thậm chí, nhiều người còn tình nguyện được đi theo mũi quân chính diện với mong muốn có được tác phẩm tốt nhất… Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Ngọc Bích (sinh năm 1947), nguyên phóng viên báo Chiến Thắng nhớ lại, tháng 1 (mùa khô) 1967 tham gia cùng Đại đội 1, Tiểu đoàn 207 đánh đồn Thúy Liễu (huyện Gò Quao). Do máy ảnh không có télé, nên để chụp được bức ảnh ưng ý, ông xin đi theo mũi chính diện và đề nghị đợi cho địch tiếp cận địch ở cự ly thật gần mới phát lệnh nổ súng để ông chụp được ảnh cận cảnh. Khi mục tiêu cách 5 mét, từ điểm mai phục, ông Bích vụt đứng lên bấm máy và hô lệnh bắn. Khi quân ta tiêu diệt gọn toán đi đầu, ông Bích lại lao lên chụp những khoảnh khắc bộ đội truy kích địch tháo chạy. Sau đó, một trong số bức ảnh sống động ấy đạt giải ba cuộc thi ảnh thời sự Khu Tây Nam Bộ.

Và chúng tôi lấy làm cảm phục về câu chuyện hy sinh của ông Nguyễn Thành Nhân, tự Bảy Trần (1932-1965), nguyên Thư ký tòa soạn báo Chiến Thắng. Chỉ vì muốn bổ sung chi tiết sinh động cho bài viết mà ông chấp nhận băng rừng, lội đồng quay trở lại hiện trường để rồi bị trực thăng địch phát hiện và xả súng chết. Năm 1965, Ủy ban Mặt trận tỉnh Rạch Giá huy động nhân dân huyện An Biên và Vĩnh Thuận đào đắp đê ven rừng U Minh Thượng để giữ nước chống giặc đốt phá rừng, bảo vệ căn cứ cách mạng. Ông Bảy Trần được phân công thực hiện phóng sự về sự kiện này. Mặc dù sức yếu do bệnh phổi hoành hành sau thời gian bị nhà tù giặc tra tấn, giam cầm, nhưng sau một lần đi thực tế về thì nghe công trình có tình tiết mới rất đắc nên ông quyết định quay lại... Hay như ông Nguyễn Văn Cộng, tự Bảy Truyền (1944-1971) họa sĩ của báo Chiến Thắng vì lửa nghề mà quyết định vào tuyến lửa.

Với lòng yêu nghề, sau khi được phân công vẽ trang bìa báo xuân với chủ đề “Đồng bào nổi dậy phá ấp chiến lược, trở về ruộng vườn cũ” (in 4 màu) cho số báo xuân Nhâm Tý (1972), ông tình nguyện nhận trách nhiệm vẽ trang bìa, vẽ minh họa và thực hiện toàn bộ ma-két tờ báo 30 trang, khổ 20 x 30cm. Sau đó, ông cùng cán bộ, công nhân viên nhà in Hồ Văn Tẩu hoàn thành in 5.000 tờ báo xuân đúng thời gian quy định.

Báo in xong, với mong muốn phát hành sớm đến bạn đọc, ông Truyền tiếp tục nhận trách nhiệm gùi báo từ nhà in đến Trạm Giao bưu vận tỉnh. “Đây là hành động quả cảm của lòng yêu nghề”, ông Trương Thanh Nhã bồi hồi nhớ về đồng đội. Lúc đó giặc liên tiếp đổ quân càn quét vào xã Vĩnh Hòa, huyện Vĩnh Thuận (nay là U Minh Thượng), gây nhiều tội ác với đồng bào… Nhưng với quyết tâm phát hành tờ báo kịp đến cán bộ, chiến sĩ và nhân dân dịp đón tết, ông quyết định đi... Đợi đêm xuống, ông khoát súng lên vai  rồi “gùi báo” băng rừng… Đến giữa đường thì lọt vào vòng phục kích của địch cài lại. Bị nổ súng bất ngờ, ông hy sinh vào thời khắc giao thừa.

LÂM ĐIỀN

Bài 1: Phóng viên “6 trong 1”

Bài cuối: Máu và hoa